Merhabalar değerli okurlarım,
Bu hafta da konumuza çalışanların haklarıyla devam edelim.
Konumuz herkesin belki hayatının bir döneminde maruz kaldığı ve yine herkesin az
çok fikir sahibi olduğu fazla mesai..
İşverenler fazla mesai yapmamızı istediğinde, bazen karşılığında fazla mesai ücretine
hak kazanacağımız için işverenlerin bu talebini olumlu karşılıyoruz. Bazen de “hayır” dersek
işten çıkarılırız veya işverenimizin gözüne batarız korkusuyla sesimizi çıkaramadan kabul
etmek zorunda kalıyoruz.
Yaptığımız fazla mesailerin karşılığında fazla mesai ücretlerimiz ödeniyorsa belki bu
durum bizim için sorun teşkil etmiyor. Ancak bir de fazla mesai yapmamıza rağmen fazla
mesai ücretlerimizi alamıyorsak, bu durum hem çalışma motivasyonumuzu düşürüyor, hem
moralimizi bozuyor hem de iş ilişkisini çekilmez hale getiriyor. Zira ailemize veya kendimize
vakit ayıracağımız zaman diliminde işverenimiz için iş görmeye devam ederken karşılığında
bu durumun telafisini teşkil edecek bir geri dönüş alamayınca, ki bu durumda bu geri dönüş
fazla mesai ücretimiz oluyor, yaptığımız iş kafamızda tamamen sömürü halini almış oluyor.
Peki bu duruma katlanmak zorunda mıyız? İşverenin fazla mesai teklifini kabul
etmezsek bir yaptırımla karşılaşır mıyız? Fazla mesai ücretimizi ne zaman, nasıl talep
edebiliriz? Gelin bu soruların cevabını birlikte vermeye çalışalım.
Öncelikle, fazla mesai İş Kanunu’muzda nasıl tanımlanmış bir göz atalım. İş
Kanunu’muzda haftalık 45 saati aşan çalışmalar kanunun diliyle “fazla çalışma” olarak
tanımlanmıştır. Burada fazla çalışmanın günlük değil, haftalık çalışma saati esas alınarak
hesaplandığı göze çarpmaktadır. Ancak Yargıtay’ca, haftalık 45 saati aşıyor olmasa dahi
günlük 11 saati aşan çalışmalar fazla çalışma kabul edilmektedir.
Bununla birlikte, gece çalışmalarının 7,5 saati aşması halinde 7,5 saatin üzerinde
kalan kısım fazla çalışma olarak kabul edilmektedir. Akşam saat 20:00 ile sabah saat 06:00
arasında yapılan çalışmalar gece çalışması olarak adlandırılmaktadır. Ancak genel kural 7,5
saatin üzerinde gece çalışması yapılmaması olmakla birlikte, turizm, özel güvenlik, sağlık
hizmeti ve petrol araştırma, arama ve sondaj faaliyetleri kapsamında yürütülen işlerde
çalışanlarda işçinin yazılı onayının alınması şartıyla 7,5 saatin üzerinde gece çalışması
yaptırılabilecektir. Bu durumda örneğin bir otelin girişinde misafir karşılama görevini
üstlenen kimse için bu kişinin yazılı onayı ile 7,5 saatin üzerindeki gece çalışması
yapılabilecektir.
Maden işçileri için de durum farklı düzenlenmiştir. Maden işlerinde çalışan işçilerde
günlük 7,5 saatin, haftalık 37,5 saatin üzerinde çalışma yaptırılması mümkün değildir.
Ancak İş Kanunu’nda sayılan zorunlu ve olağanüstü hallerde yapılacak fazla çalışmalar bu
kuralın istisnasıdır.
Yine 18 yaşını doldurmamış işçilere, fazla çalışmayı kabul etmiş olsa dahi sonradan
sağlığındaki bir bozulma sebebiyle fazla çalışma yapmasının sağlığı açısından uygun
olmayacağı işyeri hekimi veya başkaca bir hekim tarafından belgelenen işçilere, kısmi süreli

iş sözleşmesi ile çalışan işçilere, gebe, yeni doğum yapmış veya çocuk emziren işçilere
fazla mesai yaptırılması mümkün değildir.
Her halükârda, işçiye yaptırılacak fazla çalışmanın bir yılda 270 saatten fazla olması
mümkün değildir. Bu şu anlama gelmektedir ki, işveren işçisine bir yılda 270 saatin üzerinde
olacak şekilde fazla çalışma yaptırsa dahi, bu fazla çalışmalara ilişkin zamlı ücreti ödemek
zorunda olacaktır.
Diyelim ki işverenimiz Kanun ve Yönetmelikte yer alan tüm bu yasaklamalara rağmen
bize fazla mesai yaptırdı, bu durumda yine Kanunda belirlenen sınırı aşan çalışmalar fazla
mesai sayılacak ve işverenimiz bize fazla mesai ücretini ödemek zorunda olacaktır.
Kanun düzenlemesine göre, işverenin işçisine fazla mesai yaptırmadan önce fazla
mesai için onayını alması zorunludur. Bu onay her fazla mesai yapılacak dönem öncesinde
alınabileceği gibi, iş sözleşmesinin kurulması aşamasında da toplu olarak alınabilecektir. Her
fazla mesai dönemi öncesi işçinin onayını almanın zorluğu ve iş akışında yaşanacak aksama
göz önüne alındığında, işverenler genellikle bu onayı iş sözleşmesine ekleyecekleri bir madde
ile iş sözleşmesinin imzalanması aşamasında almayı tercih etmektedir. Ancak işçi fazla
mesai yapmaya onay vermiş olmasına rağmen fazla mesai yapmak istemiyorsa bu
durumu 30 gün öncesinde yazılı olarak işverene bildirebilecek ve vermiş olduğu onayı
geri alabilecektir. Önceki tarihli düzenlemelerde işçiye fazla çalışma yaptırabilmek için her
yıl başında onayının alınması ve alınmış olan onayların her yıl yenilenmesi zorunluluğu
öngörülürken, Yönetmelik değişikliği ile bu zorunluluk kaldırılmış ve iş sözleşmesi ile iş
ilişkisinin başında alınacak onay yeterli görülmüştür. Bu noktada işverenin başlangıçta fazla
mesaiye onay vermiş işçiyi her durumda fazla mesai yapmaya zorlaması durumu karşısında
işçiyi koruyacak olan düzenleme fazla çalışma ihtiyacı olan dönemden 30 gün öncesinde
işçinin yazılı olarak onayını geri alabilecek olmasıdır. Ancak bu durumun uygulamada ne
derece işe yarayacak olduğu tartışmalıdır.
Bununla birlikte işçinin verdiği onayı haklı bir mazeretle geri alması, işveren için
işçinin iş akdini fesih sebebi olarak öne sürülemez. Ancak işçi, başlangıçta fazla mesai
yapmak için verdiği onayı haklı bir mazereti olmaksızın, sebepsiz yere geri alıyor ve işvereni
zor duruma düşürüyorsa, bu durumda işveren işçinin geçerli bir sebebi olmaksızın fazla
çalışmaya katılmamasını, işçinin sadakat ve iyiniyet kurallarına aykırılığı olduğunu öne
sürerek iş akdini haklı sebeple feshedebilecektir.
İş Kanunu’nda fazla çalışma ücreti, normal çalışma ücretinin saat başına düşen
tutarının yüzde elli fazlası olarak belirlenmiştir. Yani işvereniniz size fazla mesai yaptırdığı
her bir saat için saat başına düşen normal ücretinize ek olarak bir saatlik ücretinizin yüzde elli
zamlı halini de ödemek zorundadır. Bu durumda bir saat fazla mesai yapan bir işçi o saate
ilişkin toplamda 2,5 saatlik ücrete hak kazanacaktır. Bununla birlikte yine maden işçilerine
zorunlu veya olağanüstü hallerde fazla çalışma yaptırılması halinde verilecek fazla mesai
ücretinin diğer işçilerden farklı olarak saat başına düşen normal ücret tutarının yüzde
yüzünden az olmayacak şekilde belirleneceği öngörülmüştür.
Tüm bunlara ek olarak, Kanunlarda ve Yönetmeliklerde yer alan çalışma sürelerine
ilişkin düzenlemelere riayet etmeyen, fazla çalışma ücretlerini ödemeyen, gece
çalıştırılamayacağı veya fazla mesai yaptırılamayacağı belirtilen işçiler için bu kurallara
uymayan işverenler için idari para cezası yaptırımı da mevcuttur.

Fazla mesai ücretlerinin hesabında fazla mesai yapılan dönemin ücreti esas
alınmaktadır. Bununla birlikte, fazla mesai ücretlerinin tahsili için dava açılması halinde,
Mahkemece işverenin ödemesine hükmedilen fazla mesai ücretlerine bankalarca mevduata
uygulanan en yüksek faiz oranında faiz işletilecektir. Ancak fazla mesai ücretlerinin beş yıllık
zamanaşımına tabi olduğu unutulmamalıdır. Beş yıllık zamanaşımı, fazla mesai ücretinin
ödenmesi gerekip de ödenmediği dönemden itibaren başlamaktadır. Bu durumda fazla mesai
ücretinin tahsili için dava açıldığında, Mahkemece geriye doğru beş yıllık dönem için fazla
mesai ücreti hesaplaması yapılacaktır.
Değerli okurlarım, elbette bahsettiğimiz durumlarda ödenmeyen fazla mesai
ücretlerinin tahsili, açılacak olan davada fazla mesai yapıldığının ve fazla mesai ücretlerinin
ödenmediğinin ispatına bağlıdır. Yargıtay’ın fazla mesai olgusunun ispatı konusunda farklı
kriterleri ve kabulleri mevcut olup, bir sonraki yazımızda bu kriterleri çeşitli meslek kolları
açısından ayrı ayrı inceleyeceğiz.
Sizin de merak ettiğiniz, konuşmamızı istediğiniz hukuki konular varsa bu yazımızın
altına yorum olarak yazabilirsiniz.
Hepinize iyi haftalar dilerim.
Haftaya görüşmek üzere, adaletle kalın..

Av. Arb. Duygu SARIDAŞ